και

... γε καί... γε (Α)

βλ. και (Ι).

————————

(I)

ή κι πριν από φωνήεν ή δίφθογγο (AM καί, με κράση πριν από λέξη που αρχίζει από φωνήεν ή δίφθογγο: «χοί» — καὶ οἱ, «κἀγώ» — καὶ ἐγώ)

(σύνδ.)

1. συμπλεκτικός, συνδέει κατά παράταξη δύο ή περισσότερες έννοιες, λέξεις, προτάσεις ή περιόδους (α. «θεοί και δαίμονες» β. «ἦ καὶ κυανέησιν ἐπ' ὀφρύσιν νεῡσε Κρονίων», Ομ. Ιλ.)

2. εμφαντικός, όταν επαναλαμβάνεται για έμφαση πράξεων ή χαρακτηρισμών («θέλει και την πίτα ολόκληρη και τον σκύλο χορτάτο»)

3. επιδοτικός, προς αύξηση ή ελάττωση τής σημασίας τών λέξεων (α. «κι άλλα χειρότερα να πάθεις» β. «θεὸς καὶ ἀμείνονας ἵππους δωρήσαιτο», Ομ. Ιλ.)

4. επιτατικός, για έμφαση τής λέξης ή πρότασης που ακολουθεί (α. «και συ, Βρούτε;» β. «κἀξάγγειλ' ἰὼν καὶ πᾱσι Καδμείοισι», Σοφ.)

5. ως εναντιωματικός (α. «εσύ μιλάς και εγώ θέλω να κοιμηθώ» β. «ὁρᾱτέ μ'... ὀνομαστὰ πράττων καί μ' ἀφείλεθ' ἡ τύχη», Ευρ.)

6. ως επεξηγηματικός προηγούμενης λέξης (α. «μια και καλή» β. «Σαῡλος ὁ καὶ Παῡλος», ΚΔ)

7. (μετά από λέξεις που δηλώνουν ομοιότητα ή σύγκριση) όπως, καθώς (α. «εγώ δεν είμαι σαν και σένα» β. «φίλον γὰρ ἐσθλὸν ἐκβαλεῑν ἴσον λέγω καὶ τὸν παρ' αὑτῷ βίοτον», Σοφ.)

8. (ως χρονικός) όταν, μόλις (α. «δεν είχα καλά καλά ξεκινήσει κι έπιασε η μπόρα» β. «ἡμέραι τ' οὐ πολλαὶ διετρίβοντο... καὶ οἱ... Θρᾷκες διεπράττοντο», Ξεν.)

9. (ως αιτιολογικός) διότι, επειδή («μην επιμένεις και δεν έχεις δίκιο»)

10. ως μεταβατικός στην αρχή περιόδου εισάγει άλλη έννοια, πρόταση ή ερώτηση (α. «και λοιπόν;» β. «κι εκείνος μού είπε» γ. «καὶ ποῑον ὄμμα πατρὶ δηλώσω φανεὶς Τελαμῶνι», Σοφ.)

νεοελλ.

1. (ως αντιθετικός) αλλά, όμως («αλί που τόν δέρνουν εκατό και δεν τον δέρνει ο νους του», παροιμ.)

2. (ως διαζευκτικός) ή... ή («και να έρθεις και να μην έρθεις, εμεῑς θα πάμε»)

3. τίθεται κατά πλεονασμό («ένας και μοναδικός»)

4. εισάγει ευχές («και τού χρόνου»)

5. φρ. α) «όλα κι όλα» — φτάνει πια

β) «ένας κι ένας» — όλοι εκλεκτοί, διαλεγμένοι

γ) «όπως κι όπως» — πρόχειρα

(νεοελλ.-μσν.)

1. (εισάγει βουλητικές και ειδικές προτάσεις) να, ότι («βλέπω κι έχεις όρεξη»)

2. ως τελικός («πηγαίνω και σέ καταγγέλλω» — πηγαίνω να σέ καταγγείλω)

αρχ.

1. εισάγει έκφραση θερμής παράκλησης ή επίκλησης («καί μοι δὸς τὴν χεῑρα», Ομ. Ιλ.)

2. φρ. α) «καὶ γάρ»

i) (για να επικυρώσει κάτι που θεωρείται βέβαιο και προφανές) διότι αληθώς, διότι βεβαίως («καὶ γὰρ οὗτος ἀπέλαβε τὴν τοῡ πατρὸς ἀρχήν», Ομ. Οδ.)

ii) διότι διαφορετικά

β) «καί...γε» — και βέβαια, και μάλιστα («καί λίην κεῑνός γε ἐοικότι κεῑται ὀλέθρῳ», Ομ. Οδ.)

γ) «καὶ δέ»

i) μάλιστα, προπάντων

ii) προσέτι, ακόμη («καὶ σὺ αὐθάδης ἔφυς», Ευρ.)

δ) «καί μήν»

i) εισάγει σοβαρή διαβεβαίωση

ii) εισάγει κάτι νέο και άξιο προσοχής

ε) «καὶ νύ κε(ν)» ή «καὶ νύ κε δή» — και τώρα πια

στ) «καἰ νῡν»

(όταν, μετά από κάτι που ειπώθηκε γενικά, φέρνει κάποιος ένα παράδειγμα) λοιπόν τώρα..., έτσι λοιπόν... («καὶ νῡν ἐν Δαναοῑσιν θεοπροπέων ἀγορεύεις», Ομ. Ιλ.)

ζ) «καί ῥα» — επομένως («καί ῥα πάροιθ' αὐτοῑο καθέζετο», Ομ. Ιλ.)

η) (με παράλειψη τού ρήματος, που εννοείται από τα προηγούμενα ή επόμενα)

i) «εἴπερ τις καὶ ἄλλος» — περισσότερο από κάθε άλλον

ii) «ὥς τις καὶ ἄλλος» — όπως και κάθε άλλος

3. χρησιμοποιείται για αόριστη δήλωση αριθμού («καὶ ἐς ἑβδομήκοντα μυριάδας», Ηρόδ.)

4. φρ. «καί... καί» — όχι μόνον... αλλά και («καὶ τότε καὶ νῡν» — όχι μόνο τότε, αλλά και τώρα, Πλάτ.)

5. μερικές φορές τίθεται κατά σχήμα ανακόλουθο (α. «ἔρχεται δὲ αὐτή τε..., καὶ τὸν υἱὸν ἔχουσα» — αντί: «καὶ ὁ υἱός αὐτῆς», Ξεν. β. «ὣς φαμένη καὶ κερδοσύνη ἡγήσατ' Ἀθήνη» — αντί: «ὣς ἔφη καί...», Ομ. Ιλ.

γ. «τοιοῡτος ὤν, κἆτ' ἀνὴρ ἔδοξεν εἶναι» — αντί: «τοιοῦτος ἦν, κἆτ' ἀνήρ...», Αριστοφ.)

6. φρ. «εἰ καί» ή «καί εἰ» — αν και, και αν

με το πρώτο η υπόθεση θεωρείται αληθινή, με το δεύτερο απίθανη και αναληθής

7. χρησιμοποιείται ως διορθωτικός σύνδ. με τη σημ. ή μάλλον («ὀλίγου τινὸς ἄξια καὶ οὐδενός», Πλάτ.).

[ΕΤΥΜΟΛ. Αγνωστης ετυμολ. Έχουν γίνει διάφορες απόπειρες συνδέσεώς του, όπως με το αρχ. σλαβ. če και τις εκφράσεις a če, če i, αντίστοιχες τών καίτοι, καίπερ, με το λατ. ceu «ώσπερ» ή με το λατ. ceteri «οι άλλοι, οι λοιποί» (< *cae eteri «και έτεροι»), οι οποίες όμως δεν είναι πειστικές. Αρχική σημασία ήταν η επιτατική, η οποία στη συνέχεια αποδυναμώθηκε και κατέληξε στη συμπλεκτική. Το και περιόρισε βαθμιαία το ΙΕ προελεύσεως τε και τελικά τό αντικατέστησε πλήρως. Ο νεοελλ. τ. κι με συνίζηση τού φθόγγου [e] προ τών φωνηέντων [a], [ο] και [u] (πρβλ. [kị arpaxe] κι άρπαξε, [kị ormise] κι όρμησε, [kị ute] κι ούτε). Προ τών φωνηέντων [e] και θα μπορούσαμε να μιλήσουμε για έκκρουση (έκθλιψη) τού ληκτικού [e] τού [i]και με ουράνωση τού [k] λόγω περιβάλλοντος (πρβλ. κ' εμένα, κ' είπε). Έτσι, δικαιολογείται η παλιότερα συνηθισμένη γραφή κ' προ λέξεων που αρχίζουν από [e] και , όχι όμως και προ λέξεων που αρχίζουν από [a], [ο] και [u]].

————————

(II)

το

άκλ. χτιστή παραλία, αποβάθρα.

[ΕΤΥΜΟΛ. Μεταφορά στην ελλ. ξεν. όρου, πρβλ. γαλλ. [i]quai «αποβάθρα»].